#kara #kara porządkowa #pracodawca #pracownik #prawo #prawo pracy
Prawo pracy reguluje nie tylko kwestie dotyczące praw i obowiązków stron stosunku pracy, ale również odpowiedzialność porządkową pracownika. Tymczasem z naszych obserwacji wynika, że zarówno zatrudnieni, jak i właściciele firm nie posiadają wystarczającej wiedzy na ten temat. Strony stosunku pracy powinny wiedzieć zarówno, na czym polega kara porządkowa pracownika i jakie są rodzaje odpowiedzialności porządkowej pracownika, jak i znać zakres odpowiedzialności porządkowej pracowników oraz skutki nałożenia kary porządkowej na pracownika.
Zarówno pracownicy, jak i przedsiębiorcy koncentrują się przede wszystkim na obowiązkach stron i wysokości wynagrodzenia. Zdecydowanie mniej uwagi poświęcają odpowiedzialności pracownika względem właściciela firmy. Do czasu… O tym, że pracownik ponosi w określonych sytuacjach konsekwencje swoich działań przypominają sobie najczęściej w chwili, kiedy przedsiębiorca poniósł jakąś szkodę lub pracownik uszkodził mienie należące do firmy. Przepisy regulujące kwestie dotyczące odpowiedzialności pracownika podczas wykonywania obowiązków służbowych wskazane są przede wszystkim w Kodeksie pracy i Kodeksie cywilnym.
Prawo pracy chroni pracowników i traktuje ich, jako stronę słabszą stosunku pracy. Wiążą się z tym różnorakie przywileje. Nie oznacza to jednak, że pracownicy pozostają całkiem bezkarni i nigdy nie ponoszą odpowiedzialności za swoje działania. W zależności od rodzaju odpowiedzialności pracowniczej, zatrudniony ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy lub w powierzonym mieniu. Co ważne – pracownik może ponieść odpowiedzialność za szkodę zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej.
Po pierwsze, pracownik może ponieść odpowiedzialność na zasadach ogólnych wskazanych w art. 471 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Po drugie, pracownik może zostać pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie przepisów prawa pracy. Co do zasady Kodeks pracy przewiduje cztery rodzaje odpowiedzialności pracowników. Wśród nich wymienia odpowiedzialność:
Kara porządkowa może zostać nałożona na pracownika wyłącznie za naruszenie określonego obowiązku wskazanego w prawie pracy. Zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy, naruszenie zasad organizacji i porządku pracy, przepisów przeciwpożarowych, bezpieczeństwa i higieny pracy, a także naruszenie przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, może skutkować nałożeniem na pracownika kary porządkowej. Oznacza to, że za inne przewinienia pracownik nie poniesie kary porządkowej.
Kara porządkowa realizuje trzy funkcje:
Nie realizuje natomiast funkcji kompensacyjnej, ponieważ, jak stanowi art. 108 §4 Kodeksu pracy, „wpływy z kar pieniężnych przeznacza się na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy”.
Co do zasady istnieją trzy kategorie kar, jakie pracodawca może wymierzyć pracownikowi w ramach odpowiedzialności porządkowej. Wymienia się wśród nich karę:
Najpoważniejszą i najbardziej dotkliwą karą jest kara pieniężna.
Warto podkreślić, iż prawo gwarantuje pracownikowi, że nie poniesie on innej odpowiedzialności niż te, które zostały wymienione powyżej. Wymierzenie pracownikowi innej kary traktowane jest jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika. I zgodnie z art. 281 §1 pkt. 4 Kodeksu pracy, jeśli przedsiębiorca stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Wymierzanie odpowiedzialności porządkowej pracownikom podlega przepisom prawa pracy, które nie przyznają przedsiębiorcy dowolności w wyborze poszczególnych sankcji. Oznacza to, że przepisy Kodeksu pracy wskazują, jaką odpowiedzialność może ponieść pracownik za konkretne naruszenie obowiązków. Zgodnie z art. 108 §1 Kodeksu pracy, „za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować karę upomnienia lub karę nagany”. Z kolei za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy, pracodawca może wymierzyć zatrudnionemu karę pieniężną.
Nałożenie kary porządkowej na pracownika następuje w formie jednostronnej czynności przedsiębiorcy. Zgodnie z prawem, kara porządkowa „nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia” (art. 109 §1 Kodeksu pracy). Pracodawca powinien zdawać sobie sprawę z tego, iż termin ten ma charakter nieprzywracalny. Kara porządkowa może być wymierzona wyłącznie po uprzednim wysłuchaniu pracownika przez przedsiębiorcę lub osobę, która go reprezentuje. Wysłuchanie to powinno mieć charakter bezpośredni, chyba że pracownik zrezygnuje z tej opcji lub wyrazi zgodę na zastąpienie go oświadczeniem na piśmie. „Jeżeli z powodu nieobecności w zakładzie pracy pracownik nie może być wysłuchany, bieg dwutygodniowego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia się pracownika do pracy” (art. 109 §3 Kodeksu pracy). Pracodawca musi pamiętać, że zawiadomienie o karze musi mieć formę pisemną.
Zgodnie z prawem pracy, pracodawca zobowiązany zawiadomić podwładnego na piśmie o wymierzonej mu karze w ramach odpowiedzialności porządkowej. W zawiadomieniu tym powinien wskazać rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych. Przy czym, zgodnie z art. 111 Kodeksu pracy, „przy stosowaniu kary bierze się pod uwagę w szczególności rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych, stopień winy pracownika i jego dotychczasowy stosunek do pracy”. Przedsiębiorca zobowiązany jest zamieścić w treści zawiadomienia również datę dopuszczenia się przez pracownika naruszenia oraz informację o przysługującym zatrudnionemu prawie zgłoszenia sprzeciwu i terminie jego wniesienia. Pracodawca składa następnie odpis zawiadomienia do akt osobowych pracownika.
Pracownik może w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia o karze porządkowej, wnieść sprzeciw, jeśli zastosowanie sankcji nastąpiło z naruszeniem prawa. Pracownik powinien zdawać sobie sprawę z faktu, iż o uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu pracownika decyduje przedsiębiorca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Jeśli przedsiębiorca nie odrzuci sprzeciwu w ciągu 14 dni od dnia jego wniesienia, uznaje się, że sprzeciw został uwzględniony. „Pracownik, który wniósł sprzeciw, może w ciągu 14 dni od dnia zawiadomienia o odrzuceniu tego sprzeciwu wystąpić do sądu pracy o uchylenie zastosowanej wobec niego kary” (art. 112 §2 Kodeksu pracy). Jeśli sąd przychyli się do sprzeciwu pracownika, pracodawca będzie musiał zwrócić zatrudnionemu równowartość kwoty kary porządkowej.
